Prawa mniejszosci w niepodleglej lotwie a swiadomosc narodowosci podstawowej

AuthorJaroslaw Sozanski
Pages557-595
557
JAROSŁAW SOZASKI
PRAWA MNIEJSZOCI W NIEPODLEGŁEJ ŁOTWIE A
WIADOMOĆ NARODOWOCI PODSTAWOWEJ
SUMMARY: Minorities rights in independent latvia against national consciouce of basic
nationality
Law and policy creation is conditioned by national conscience, also represented by governing
parties. In forming of this conscience is easy to refer to hate an other negative phenomenon. Many
political parties, together with their electors, try to find in national myths, legends and superstitions an
useful enemy to combat. National and ethnic minorities are often such enemies. Latvia in the 1990-
2010, being in difficult demographic and political situation, may be here a good example. But
example often badly understood. There is a specific situation, because Russian speaking peoples
(remained after the USSR times) has no features of national minority. There ar e also many limits of
politics of the Latvian authorities towards minorities.
WPROWADZENIE
Definiowanie mniejszoci narodowych i etnicznych oraz ich praw, a take kształtowanie
zakresu ich ochrony w pastwach demokratycznych odbywa si w ramach procedur
stanowienia prawa, najwaniejsze z których maj charakter parlamentarny1. Efekty tych
procedur musz odpowiadać oczekiwaniom społecznym, a te z kolei s uwarunkowane
wiadomoci narodow kształtowan take przez wierzenia, mity i legendy
(przekazywane te przez literatur i sztuk) danej społecznoci. Partie polityczne czsto
wykorzystuj wiadomoć narodow (wzmacniajc jej wybrane, zwykle antagonizujce
elementy) do walki wyborczej, ale potem nie mog działać wbrew jej podstawowym
kanonom, nawet jeli s one mało zgodne z zasadami racjonalizmu i humanitaryzmu.
W niniejszym artykule (potraktowanym jako zarys porównawczy) zasygnalizowano powyszy
problem w odniesieniu do Łotwy (1), prezentujc nastpnie przegld praw mniejszoci w okresie
midzywojennym (2) oraz po 1990 roku (3) oraz dokonujc podsumowania (4), w nadziei na
rozwag twórców oraz partii politycznych w odwoływaniu si i wykorzystywaniu
antagonizujcych elementów wiadomoci narodowej. Prac metod porównawcz
przygotowano głównie z pozycji prawa midzynarodowego i wewntrznego, z koniecznoci
wychodzc poza te ramy w paragrafie 1 i 4.
1. Mity i legendy a wiadomoć narodowa warunkujca polityk i
tworzenie prawa
1.1. Łotewskie podania i legendy a baniowi bohaterowie
Trudno znaleć drugie pastwo na wiecie, którego narodowoć
podstawowa (a zwłaszcza jej wiadomoć) byłaby tak mocno zwizana z
własnymi legendami, podaniami i mitami. Legendami niezwykle ciekawymi,
1 Szerzej w odniesieniu do Polski problem ten omawiaj we wstpach: M. BŁACHUT,
W. GROMSKI, J. KACZOR, Technika prawodawcza, C.H. Beck, Warszawa 2008; A. MALI-
NOWSKI (red.), Zarys metodyki pracy legislatora. Ustawy. Akty wykonawcze. Prawo mie-
jscowe, LexisNexis, Warszawa 2009; G. WIERCZYSKI, Redagowanie i ogłaszanie aktów
normatywnych. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
558
lecz oddajcymi zarazem bardzo trudna histori Łotyszy, naród
powstajcy wród tylu przeciwnoci historii oraz zagroe ze strony
innych pastw i narodów. Mity i legendy umacniaj i kształtuj
wiadomoć narodow (bdc warunkiem kreacji pastwa narodowego),
czsto w opozycji do zagroe wewntrznych i zewntrznych. Istotnym
elementem jest tu etos walki (bazujcy na przesadnym wyeksponowaniu
złych cech wroga oraz zagroe z jego strony). Zdarza si, e tak
ukształtowana wiadomoć trwa znacznie dłuej ni realne zagroenia
oraz uniemoliwia kreowanie racjonalnej polityki i norm prawnych, w
tym wobec mniejszoci.
Warto to przeledzić powysze zjawiska na przykładzie Łotwy (za
co przepraszam miłych Łotyszy), choć odnosić je mona do
przytłaczajcej wikszoci wszystkich pastw narodowych w wiecie.
Mówic o specyfice łotewkich mitów, wierze i legend, naley zadać
pytanie co si kryje za terminami daina, teika, pasaka. Oznaczaj one
główne typy utworów ludowej literatury i kultury, gdzie folklor odgrywa
bardzo wan rol. Obrzdy, dainy, legendy, podania i banie maj tu
znaczenie podstawowe. One stanowi o istocie folkloru, kultury i
wiadomoci, wzbogacajc te czsto róne dziedziny twórczoci. Jest to
niespotykane gdzie indziej bogactwo łotewskiego dziedzictwa narodowego.
Co ciekawsze, wikszoć z rónorodnych utworów ludowych (przynajmniej
tych, których rodowód zdołano ustalić) wywodzi si z okresu XI-XIV
wieku, a wic przetrwały one (gł. do koca ubiegłego stulecia, tzn. do
czasu kiedy zaczto ich utrwalanie) w przekazach ustnych. Spora ich
czć otrzymała ju etnograficzny lub literacki szlif, jednak ich wikszoć
nadal funkcjonuje w ludowych, ustnych przekazach2. Zacytujmy kilka z
nich.
W bałtyckim lesie najwaniejszym drzewem był wierk – egle. Egle
urodziła si w piknej choć skromnej chatce zwykłych ludzi. Kiedy
wyrosła na smukł dziewczyn przed domem zjawiła si złota, królewska
karoca. W rodku były we, które zaproponowały, by polubiła ich
morskiego króla w zamian za zdrowie i bogactwo rodziców. Z troski o
nich uległa i znikła w morskiej toni. Kiedy jej dzieci dorosły, chciały
zobaczyć ludzi i dom matki. Egle zgodziła si pod warunkiem, e nikomu
2 Zob. szerzej: Ambasada RP w Rydze, Kultura polska na Łotwie, pr.zb., Riga 1994,
s. 7 i n.; A. DUREJKO, Polskie wiersze znad Dwiny, Wrocław 1994; Enciklopediska
vardnica, Riga 1991; A. GWAGNIN: Kroniki Sarmacyi Europskiej, Kraków 1611 (rozdział
Opisanie Ziemi Inflantskiej); J. Keni, Latvijas vesture, Riga 1990; J. Korze: Dramat
narodów bałtyckich, Warszawa 1987; Latvia. A guide book, Puse (Riga) 1993; G.
MANTEUFFEL, Cywilizacja, literatura i sztuka w dawnej kolonii zachodniej nad Bałtykiem
na podstawie bada najnowszych, Lwów 1896; ID., Tum Ryski i jego ciekawsze zabytki,
Kraków 1904; ID., Wspomnienia o dziejach wiary witej rzymsko-katolickiej w Rydze,
Ryga 1885.
559
nie zdradz ich rodzinnej tajemnicy. Ale kiedy tylko znalazły si na
brzegu szybko zostali pojmani przez złych ludzi i poddani torturom.
Przeraona najmłodsza dziewczyna wydała hasło, którym mona było
przywołać ojca-króla. Kiedy Egle zobaczyła jego mierć, pkło jej serce,
zmieniajc syna w db, a córk w osik3.
Łotewskie mity i legendy weszły do kanonu kultury, głównie dziki
nadaniu im formy literackiej przez Janisa Rainisa. To on uwiecznił ich
główne postacie, takie jak: Laćplesis, Spidola, Laimdota, Czarny Rycerz,
Złoty Ko, Ogie i Noc, Zamek Koknes. Fikcja splata si tu piknie z
histori, a fakty z baniami. Najwaniejszym dziełem w tym wzgldzie
jest “Ogie i noc” (Uguns un nakts) J. Rainisa z 1911 roku, napisany jako
libretto do opery. Praca trwała długo, były bowiem kłopoty z muzyk
(próbował j pisać N. Alunans, ale dobrze zrobił to dopiero Janis Medi).
Tytułowe ywioły uosabiaj walk wiatła z ciemnoci, dobra ze złem,
przedstawiajc zarazem przebudzenie narodu łotewskiego i jego walk z
niemieckim ciemiycielem (to on jest stanowi czrne moce, które ogniem
trzeba wypalić). Prócz wtku filozoficznego, jest i supozycja polityczna -
Łotwa jako niezalene pastwo. Pojawiaj si tu legendarni bohaterowie
Łotyszy4.
Laćplesis (czyli rozrywacz niedwiedzi, pierwszy pisał o nim A.
Pumpurs) jest mocarnym, białym (dobrym) rycerzem. Ten syn niedwiedzicy
i Łotysza (prawdop. z Liwów) ma niedwiedzie uszy, w których tkwi
tajemnica jego siły. Walczy on o dobro swojego ludu. Stacza boje z Czarnym
rycerzem (to Niemcy), czarownicami, demonami, potworami i omamami. Po
przeciwnej strony Dwiny mieszkał potwór z trzema głowami, który jest
wielkim przeladowc ludu. Laćplesis moe go zwyciyć tylko jeli nie straci
uszu. Ale potwór po odrbaniu dwu głów zdziera uszy Laćplesisa. Ten wpada
w nurty Dwiny. Ale ratuje go Spidola. Otrzymuje od niej specjalny hełm,
chronicy jego sił oraz ogromny miecz. I tylko wtedy dobre duchy mog mu
pomóc odnieć zwycistwo. Moe wic nadal walczyć o wolnoć ludu, a take
z sob - z dobrem na rzecz lepszego. Nie wolno bowiem zadowolić si
łrodkiem, zatrzymać si w połowie drogi. Taki dylemat stwarzaj Spidola i
Laimdota. Laimdota (dajca szczcie) oferuje dobrobyt i wolnoć (dla
narodu), ale tylko na chwil biec, dlatego trzeba walczyć. Spidola
(nosicielka wiatła), za, pyta go czy naprawd nie chce widzieć Łotwy
wiecznej. I Laćplesis wybiera ten najwyszy cel. Według A. Pumpursa
Laćplesis wywodził si z Lielvarde, miejscowoci w połowie drogi midzy
Ryg a Aizkraukle. Dalej w stron Dyneburga był zamek Koknese, równie
zwizany z t legend. Pocztkowo nasz bohater miał si nazywać Laućasis
3 Zob. ujcie skrótowe w: Konversacijas vardnica, t.1-23, Riga 1928-1940. Por. te
J. Keni: Latvijas vesture, Riga 1990, s. 27 i n.
4 Ibidem.

To continue reading

Request your trial

VLEX uses login cookies to provide you with a better browsing experience. If you click on 'Accept' or continue browsing this site we consider that you accept our cookie policy. ACCEPT