Drama e fundit për burgun - 'Përplasjet' e Ekrem Kryeziut Art-Kulturë

• Author: Emini Z. Emin
• Position: Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Arteve
• Pages: 170-176

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Tirana-Albania Vol. 1 No. 2

September 2015

170

Drama e fundit për burgun - “Përplasjet” e Ekrem Kryeziut

Art-Kulturë

Mr. Emini Z. Emin

Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Arteve

Abstrakt

Drama “Përplasjet” e Ekrem Kryeziut është dramë për burgun. Për burgun politik të

shqipatrëve të Kosovës në sitetemin komunsit e totalitar të ish-Jugosllavisë.

“Përplasjet” është një realiteti artistik që është ndërtuar mbi tharmin e realitetit jetësor,

madje të jetuar nga vetë autori i dramës. E, në këtë realitet artistik jetojnë dy personazhe

dramaturgjike: Ceni dhe Toni. Në mes tyre është Eva, një pesonazh fiktiv, e cila, në këtë

ambient, po ashtu, vjen nga realieti “jetësor”, vjen nga një moment jete fiksuar në një

shkrepje fotoaparati (vjen nga një fotografi). Tashti, të dy personazhet e gjalla

dramaturgjike, Ceni e Toni duhet të ballafaqohen, përpos me shumë sfida të tjera jetësore

edhe me personazhin-fotografi, e cila bëhet e gjallë, bëhet realitet jetësor i tyre brenda

realitetit artistik të Ekrem Kryeziut. Pra, Ceni si personazh jetësor i një realiteti artistik,

përmes imagjinatës së tij krijon personazhin “artistik” Evën, njësoj, siç autori i dramës

“Përplasjet” ka krijuar personazhet e realitetit artistik nga personazhet e realitetit jetësor.

Në këtë dimension, autori i dramës, E. Kryeziu dhe Ceni, janë krijues personazhesh

artistike, anipse vet Ceni është persoanazh i krijuar artistik (nga autori i dramës). Kjo

nuk paraqet ndonjë veçanti të kësaj drame, sepse kjo mënyrë e krijimit është e njohur

dhe e lëvruar shumë më parë nga autorë të tjerë, (duke u nisur nga Luigi Pirandello, me

vepërën e tij “Gjashtë personazhe kërkojnë autorin” e deri te bashkëkohaniku Milazim

Krasniqi me etnodramën “Monedha e Gentit”), por veçantia gjendet te një dimension

tjetër, që i jep dallim kardinal veprës dhe autorit të saj. E, ky dallim nuk gjendet as në

faktin se E. Kryeziu e ka përjetuar burgun-realitetin jetësor, të cilit, ma pastaj, i ka dhënë

azil në realiet artisitik (dramaturgjik-skenik), por gjendet në faktin se autori i dramës

“Përplasjet” ka zëvendësuar deri në sakrificë lirinë personale etike me idhujtarinë estetike

letrare-skenike. Ky është, pra, dimensioni kardinal nga i cili buron vlera artistike dhe

kënaqësia estetike.

Fjalët kyçe: Realitet jetësor-realitet artistik, personazhe, dramë ironike, vlerë estetike.

Hyrje

Cikli i dramave të Ekrem Kryeziut që për tematologji të tyre kanë burgun, kujtoj,

përmbyllet me dramën “Përplasjet”, (Universiteti Vizioni Europian, Pejë, 2008), e

cila është ndërtuar në relacionet e realitetit jetësor si imitim i tij dhe artit si imitim i

veprimit dhe mendimit për të krijuar një produkt dramaturgjik-skenik me vlera

ideo-estetike, gjithnjë në bazë të parimit se arti është vlerë e civilizimit dhe

njëkohësisht është vlerë që i mjafton vet-vetës (parnasizëm).

Metodologjia krijuese e Kryeziut në dramën “Përplasjet” ka ecur, të thuash, nëpër

tehun e shpatës, në mes të realitetit jetësor dhe realitetit imagjinar artistik. Si e tillë

“Pëplasjet” është krijuar mbi parimet kundërthënse, mbi përplasjet e dy realiteteve,

por është krijuar duke u mbështetur edhe në sintetezën e linjave dualiste: arti është