Gjinia në traditën kulturore shqiptare

• Author: Besarta Reçica
• Position: Muzeu i Kosovës
• Pages: 547-551

547

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Tirana-Albania Vol. 1 No. 3

January 2016

Gjinia në traditën kulturore shqiptare

Ma.Besarta Reçica

Muzeu i Kosovës

Abstrakt

Gjinia është një qelizë kryesore e organizimit të shoqërisë. Gjinia në aspektin social

kulturore konsiderohet e ndryshueshme në bazë të dallimeve seksuale biologjike. Gjinia

i referohet konstrukcioneve social-kulturore ideve çka do të thot të jesh burr apo grua.1

Gjinia është një konstrukt shoqëror i asaj çka grat dhe burrat janë , i asaj se çka kan qenë

dhe i asaj që duhet të jenë.2

Këto kuptime të cilat ndryshojnë sipas rrethanave historike e kulturore konstrukëtojn

dhe justifikojnë pabarazi gjinore në fusha të ndryshme të jetës shoqërore. Këto pabarazi

legjitimohen në mënyrë sipërfaqësore që nga shikimi i parë në dallim biologjik. Shkaqet

e pabarazisë gjinore gjenden në familje, komunitet, institucione, tregun e punes dhe

përgjithësishtë në shoqëri.

Akti i lindjes në traditën zakonore familjare shqiptare edhe pse konsiderohet si një nga

ngjarjet më të rëndësishme jetësore sa i përket lindjes nga aspekti gjinor prap mund të

vrejmë ndryshme. Ngritja e trashëgimisë në kult ishte një nga faktorët që në traditën

popullore shqiptare ndikoj të bëhej trajtimi i fëmijëve sipas gjinisë (Xhemaj, 2003, 172).

Për lindjen e djalit gëzimi ishte më i madhë dhe lajmin e jepnin me të shtëna armesh,

sepse konsiderohej trashëgimtar i familjes , si krah pune, shtyll shtëpije ,krah lufte ku

shtëpisë i shtohej edhe një pushkë por edhe forcohej pozita e gruas në familje ndërsa me

lindjen e vajzave gëzimi ishte i vogël dhe pa ndonjë ceremonial sepse konsiderohej e

derës së huaj.

Mendojmë se një raport i tillë i trashëguarë është reflektim i periudhës së kalimit prej

matriarkatit në patriarkat.3Mardhënjet gjinore janë të dominuarara nga organizimi

shoqëror patrilinear ( trashëgimi në linjë mashkullore) dhe patrilokal ( bashkëjetesa në

banesën e burrit).

Qiftet të cilat nuk kishin trashigimtar meshkuj shpesh herë nga komuniteti shiheshin

me dhembëshuri dhe nuk ishin të pakta rastet kur njëra nga vajzat përbetohej dhe bëhej

,,tybelesh”. Femrat mund të bëhen “virgjëresha” ose “tybelsha” edhe pas prishjes së

ndonjë lidhjeje martesore, por duke hequr dorë përjetësisht nga e drejta për t’u martuar.

Këto vajza bëjnë transformim në gjinin mashkullore duke shkurtuar flokët, veshin rroba

mashkullore dhe shpesh i ndërrojnë edhe emrat.

Bëhen krah i prindërve në të gjitha punet e shtëpis dhe fushës dhe gjenden çdo herë në

shoqëri të meshkujve si në oda të burrave, në kuvend por edhe në luftë për mbrojtjen e

trojeve të veta. Këto burrëresha ishin shumë të rrespektuara nga komuniteti i tyre, por

më i rëndësishëm ishte fakti se këto femra nuk ankohen për atë që janë sakrifikuar.

Por nuk ishin të pakta rastet që shumë nga ato gra që kishin vetëm vajza, burri i tyre

bënte kuror të dytë për të pasur djalin si një trashëgimtar. Edhe pse grat këtë gjest nga

ana e burrit e përjetonin keq shpirtërisht përsëri vendosnin që të jetonin në bigami. Në

familjen ku kishte vetëm vajza edhe nëse burri nuk shprehte dëshirën që të bëntë kuror

tjetër të dytë për një trashigimtar mashkull prap se prap trashëgimia e pasuris nuk ju

1 Perspektiva gjinore në Shqipëri, (Regjistrimi I popullsisë dhe i banesave 2001), f.11

2 Po aty

3 Po aty