Hyrje në juridiksionin e pergjithshëm në SHBA

• Author: Endri Papajorgji
• Position: Zv. Rektor dhe Dekan i Fakultetit të Drejtësisë i TBU (Tirana Business University)
• Pages: 33-36

33

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Tirana-Albania Vol. 2 No. 1

May, 2016

Hyrje në juridiksionin e pergjithshëm në SHBA

Prof. assoc. Dr. PhD (Uni Graz) Endri Papajorgji

Zv. Rektor dhe Dekan i Fakultetit të Drejtësisë i TBU (Tirana Business University)

Abstrakt

Në këtë artikull do të analizohen rregullat më kryesore të juridiksionit në SHBA. Së pari,

le të hedhim një sy në sistemin ligjor amerikan. Ashtu sikurse në shtetet federale, edhe

për juridiksionin ndërkombëtar duhet të kihet parasysh se çdo shtet i veçantë brenda

shtetit qëndror duhet analizuar në veçanti. Për këtë arsye, është e rëndësishme të kuptohet

marrëdhënia mes SHBA-së dhe shteteve individuale. Autoriteti qeverisës ndahet mes

federatës dhe shteteve. Secili prej tyre ka sistemin e tij të qeverisjes, i cili përbëhet nga

legislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori. Legjislacioni shtetëror miraton ligje shtetërore,

ndersa legjislativi federal (Kongresi) miraton ligje federale.1

Fusha të veçanta të së drejtës rregullohen nga statutet federale (psh. patentat), por shumë

fusha të përgjithshme, përfshi këtu edhe kontratat, dëmin dhe pronësinë rregullohen

nga legjislacioni i shteteve, paçka se legjislacioni federal mund të ndërhyjë në raste të

veçanta.

Çdo shtet ka një sistem të plotësuar gjyqësor. Ashtu sikurse në çdo sistem gjyqësor,

ekzistojnë tre instanca, ai i Shkallës së Pare, ai i Apelit dhe një Gjykatë e Lartë (supreme)

e shtetit. Krahas këtij të parit, ekzsiton edhe një sistem i plotë federal. Gjykatat njihen si

gjykata federale të distriktit. SHBA përbëhet nga një numër distriktesh federale gjyqësore,

secili prej tyre me gjykatën e vet federale të distriktit. Distriktet juridike federale mund

të përbëhen nga një shtet i plotë ose pjesë të një shteti. Çdo shtet, për këtë arsye, ka të

paktën një gjykatë federale ashtu sikurse edhe gjykatat shtetërore. Mbi gjykatat e distriktit

qëndrojnë Gjykatat e Apelit amerikane për qarqet e ndryshme (çdo qark përbehet nga

distriktet gjyqësore federale) dhe në majë të tyre qëndron Gjykata e Lartë e SHBA-së.

Sistemi gjyqesor federal dhe sistemet gjyqesore në çdo shtet të SHBA-së janë krijuar për

të plotësuar njëri-tjetrin, një çështje gjykohet ose nëpërmjet njërit ose nëpërmjet tjetrit.

Sidoqoftë, Gjykata e Lartë amerikane mund të rishikojë vendimet e gjykatave më të larta

atje ku përfshihet një çështje federale.2

Fjale kyçe: Juridiksion, ndërkombëtar, ligj, SHBA, Proces.

Juridiksioni federal

Meqenëse ekzistojnë dy sisteme të ndara gjyqësore, pyetja që shtrohet duhet të

përmbajë pyetjen: kur do të gjykohet një çështje para një gjykate shtetërore dhe kur

do të gjykohet para një gjykate federale? Përgjigja ndaj kësaj pyetjeje përfshin

juridiksionin në një sens të ndryshëm nga ajo e konsideruar në kapitujt e mëparshëm.

Në këtë rast nuk bëhet fjalë për juridiksionin ndërkombëtar, por me atë i cili njihet

si juridiksioni i çështjes. Me fjalë të tjera, ne nuk konsiderojmë nëse çështja mund të

ngrihet para një shteti të veçantë, ose në SHBA. Pyetja që shtrohet nuk ka të bëjë

1Bussani/ Werro, European 138.

2Caffagi/ Watt Muir, The regulatory 263.