Përqasje e taksonomisë zoonimike të kafshëve shtëpiake të gjuhës shqipe me atë të gjuhës gjermane

• Author: Sonila Disho - Brunilda Vërçani
• Position: Fakulteti i Shkencave Humane Universiteti i Elbasanit - Fakulteti i Shkencave Humane Universiteti i Elbasanit
• Pages: 266-270

ISSN 2410-759X Balkan Journal of Interdisciplinary Research Vol 1 No 1

Acces online at www.iipccl.org IIPCCL Publishing, Tirana-Albania May 2015

266

Përqasje e taksonomisë zoonimike të kafshëve shtëpiake të gjuhës shqipe me

atë të gjuhës gjermane

Sonila Disho

Fakulteti i Shkencave Humane Universiteti i Elbasanit

Brunilda Vërçani

Fakulteti i Shkencave Humane Universiteti i Elbasanit

Abstra kt

Aspekti taksonomik apo klasikues i gjuhës shqipe dallon pak nga ai i gjuhës gjermane. Ndryshimet

midis shqipes dhe gjermanishtes përveçse vihen re në mënyrën e organizimit të sistemit apo në

strukturën e tij, vihen re dhe në numrin e elementeve që përbëjnë sistemin. Ndryshimet janë

vendosur në radhë të parë nga marrëdhëniet që kanë vendosur këta dy popuj me llojet e ndryshme

të gjësë së gjallë. Ky leksik ka frymëzuar studiues të ndryshëm shqiptarë (Shkurtaj, 1977, 339-348)

dhe gjermanë (Kutzelnigg, 1983, 210 – 216; Koss, 2002, 24).

Në sistemin shqip të zoonimisë së kafshëve shtëpiake si hiperonim gjejmë termin gjë e gjallë .

Paralel me këtë term gjejmë dhe termin kafshë shtëpiake. Ky hiperonim përfshin hiponimet kafshë

prodhuese dhe kafshë joprodhuese. Tek kafshët prodhuese përfshihen bagëtia e trashë dhe e imët.

Bagëtia e trashë ose ndryshe gjedhët përfshin dhe buajt. Bagëtia e imët përfshin si nënkategori

delen dhe dhinë. Nje kategori me vete perbën dhe derri. Një kategori tjetër më vete përbëjne dhe

shpezët shtepiake. Te grupi i kafshëve joprodhuese futen kali, gomari dhe mushka. Grupi i kafshëve

joprodhuese quhet ndryshe dhe hajvanë ose kafshë pune.

Në sistemin gjerman të zoonimisë së kafshëve shtëpiake gjejmë si hiperonim termin Haustier/

Nutztier (kafshë shtëpiake). Paralel me këtë term gjermanët përdorin termin Vieh (gjë e gjallë,

bagëti ) (Carl, 1995, 172). Ky hiperonim përfshin hiponimet Grossvieh (bagëti e trashë) dhe

Kleinvieh (bagëti e imët ). Grossvieh (bagëti e trashë) si nënkategori përfshin Pferd (kali) dhe Rind

(gjedhi). Kleinvieh(bagëti e imët) si nënkategori përfshin Schaf (dele), Ziege (dhi), Schwein (derri),

Hase (lepuri) dhe Geügel (shpezë).

Leksiku përfaqësues i kafshëve shtëpiake

Brenda një lloji të caktuar alët që emërtojnë kafshët shtëpiake formojnë sisteme interesante

ku elementet organizohen në raporte të caktuara sipas disa kritereve të ndryshëm, si gjinia

(femër – mashkull ) mosha dhe funksioni. Hiperonimet dhe hiponimet të gjetura nga një

analizë globale e elementeve të sistemit na bëjnë të kuptojmë se cilët nga llojet e kafshëve

shtëpiake kanë qenë të rëndësishme për gjermanët dhe shqiptarët. Nëse skema paraqitet

e gjerë dhe e shumëllojshme atëherë kjo kafshë shtëpiake ka një rëndësi shumë të madhe.

Sistemi është i përbërë nga kategoritë, nënkategoritë, llojet, variantet e llojeve dhe individët.

Ndarja e kafshëve shtëpiake në klasa semantike

Në taksonominë popullore të disa kafshëve shtëpiake dallojmë tre klasa semantike të

cilat lidhen me stadet e zhvillimit ziologjik të gjallesave dhe klasikojnë variantet e

llojit. Aësia për të prodhuar dhe për t’u riprodhuar është tipari kryesor që ndihmon në

përcaktimin e numrit të klasave të një lloji të caktuar :

I klasa e të rriturve