Femërorja në veprën e James Joyce-it dhe Ismail Kadaresë

• Author: Aida Zaganjori
• Pages: 96-106

96

Vol. 5 No.2

September, 2019

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Graz-Austria

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Femërorja në veprën e James Joyce-it dhe Ismail Kadaresë

Aida Zaganjori

Gjinia është një nga akset kryesore të ndërtimit të identitetit të individit. Ajo përbën

elementin përmes të cilit format më thellësisht të ruajtura të normave sociale nguliten

në mënyrën më të natyralizuar, duke ofruar pastaj metafora edhe për format e tjera

të kufi -bërjes që strukturojnë botën sociale.1 Prandaj, në rrafshin letrar, shqyrtimi i

mënyrave të konstruktimit të gjinisë mund të shihet si një fi ll i rëndësishëm ud hëheqës

në analizën e personazhit në përgjithësi.

Është vërejtur se tek Uliksi i James Joyce-it sfera publike është gjerësisht, ndonëse

jo vetëm, e banuar nga meshkujt, dhe e mbizotëruar nga shqetësimet e tyre; sfera

shtëpiake është e hapur edhe për gratë edhe për burrat, por të paktën pjesërisht

kontrollohet dhe simbolizohet nga të parat (Nolan 2002: 166). Kjo “ndarje e sferave”

tipike patriarkale është po aq e qartë edhe tek Dublinasit apo tek Portreti i artistit të rini.

Një ndarje e tillë është e dukshme në njëfarë mase edhe në veprat e Ismail Kadaresë.

Nisur edhe nga disa veçori të tjera të ngjashme të personazheve femra në veprat e

dy autorëve, në këtë punim do të bëjmë një shqyrtim krahasues të konceptimit ose

konstruktimit të femërores në kr imtaritë letrare respektive.

Para së gjithash duhet të nënvizohet këtu se në kapërcyellin e shek. XIX, lëvizjet për

të drejtat e grave qenë një çështje tepër e nxehtë jo vetëm në planin social-kulturor por

edhe në atë politik.2 Këtë emancipim të gruas Joyce-i e shihte si “revolucionin më të

madh të kohës”. Siç shkruante ai, “emancipimi i grave ... ka shkaktuar revolucionin

më të madh të kohëve tona në marrëdhënien më të rëndësishme që ekziston – atë mes

burrave dhe grave; revoltën e grave kundër idesë se ato janë thjesht instrumente të

burrave”.3 Ndonëse në një periudhë më të vonë, edhe Kadare përballej me një situatë

të ngjashme. Një nga reformat më të rëndësishme që u ndërmorrën në Shqipërinë e

pas Lu ës II Botërore ishte pikërisht emancipimi i gruas nga normat e trashëguara

të shoqërisë tradicionale patriarkale, dalja e saj si e barabartë në të gjitha sferat e

jetës shoqërore. Prandaj, ndonëse me njëfarë distance kohore dhe kulturore, vepra

e Joyce-it dhe Kadaresë ngrihet në një kontekst strukturalisht të ngjashëm përballë

problematikës së emancipimit të gruas. Ndaj dhe analiza krahasuese e konceptimit të

tyre të femërores duhet të shihet në kuadrin e kësaj problematike.

Është vënë në dukje se tek Joyce-i personazhet femra që janë plotësisht të formuara dhe

të vetë-realizuara intelektualisht janë relativisht të rralla (Eide 2009: 78). Një dukuri

e tillë bie në sy edhe tek Kadare gjithashtu. Në një aspekt, ky fenomen dëshmon për

një konceptim disi tradicional të feminilitetit ose femërores. Të paktën deri me fi llimin

e lëvizjeve feministe në vitet 1960-të, kjo kategori ishte konstruktuar tradicionalisht

në funksion të “dëshirave mashkullore”, duke nënkuptuar nderim, respekt dhe

bindje ndaj meshkujve, të lidhura këto me një imazh të femrës si e nënshtruar, zë-

ulët, mirëkuptuese dhe amësore, me dëshirë për t’i dhënë përparësi kënaqjes së të

1 Për më gjerësisht, shih Horowitz 2005: 882.

2 Në Britani, për shembull, e drejta e votës për femrat u miratua vetëm pas Luftës I Botërore, më 1918 (shih

Perry 1990: 402).

3 Cit. nga Eide 2009: 78.