Historia e aktiviteteve tregtare dhe distribuimi i produkteve në Kosovë nga shekulli i 15-të deri në ditët e sotme

• Author: Refik Havolli - Arbër Havolli
• Position: Drejtor në ``Passable``,Kosovë - Universiteti i Prishtinës'Hasan Prishtina'
• Pages: 109-134

109

Vol. 2 No. 3

January, 2017

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Tirana-Albania

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Historia e aktiviteteve tregtare dhe distribuimi i produkteve në Kosovë nga

shekulli i 15-të deri në ditët e sotme

Dr.Sc. Refi k Havolli

Drejtor në ``Passable``,Kosovë

Arbër Havolli

Universiteti i Prishtinës“Hasan Prishtina”

Abstrakt

Ky punim synon të analizojë në mënyrë kronologjiketregtimin dhe distribuimin e produkteve

të ndryshme në territorin e Kosovës.Kosova ishte dhe mbetet një vend atraktiv i të bërit

biznes,por me kalimin e viteve ka ndryshuar mënyra e të bërit biznes varësisht prej kushteve

dhe rrethanave ekonomike dhe atyre politike.Globalizmi dhe përparimet teknologjike kanë

mundësuar qarkullimin e mallrave dhe të ideve anembanë botës, e kuptohet që ato kanë

ndikuar pozitivisht edhe në territorin e Kosovës.

Distribuimi është veprim, aktivitet apo proces i furnizimit me mallra nga prodhuesi te dyqanet

apo bizneset e tjera që qëllim kanë shitjen e tyre te konsumatorët. Distribuimi, si një nga katër

elementet e marketingut miks, është i destinuar në shpërndarjen e produktit nga prodhuesi

te konsumatori fi nal duke përdorur format e përshtatshme për arritjen e kët̀ qëllimi.Në të

kaluarën i është kushtuar më pak rëndësi konsumatorit, por në ekonominë e tregut është

konsumatori ai i cili është në qendër të vëmendjes dhe mu për këtë arsye ndërmerren një varg

aktivitetesh deri në bindjen e t̀ dhe njëkohësisht ruajtjen e t̀ .

Në Kosovë konkurrueshmëria në treg është shumë e lartë. Kemi një ekonomi të lirë të

tregut. Produktet apo brendet (markat) botërore dhe ato vendore janë prezente nëpër pikat

e shitjes me pakicë. Mirpo,pengesë kryesore në marrëdhëniet biznesore në përgjithësi është

lëvizja e parasë apo mënyra e pagesës.

Fjalë kyçe: treg, produkte, brende, prodhime vendore, shitje, distribuim, konsumator.

Hyrje

Kosova,si një vend me pozitë të mirë gjeografi ke,në të kaluarën ishte urë lidhëse

ndërmjetvendeve të Lindjes dhe të Perëndimit. Ishte një vend i shquar për disa virtyte

të veçanta,si “mikpritjen dhe besën”.Gjithashtu u dallua për aktivitetin tregtar të

popullsisë vendëse, por edhe të tregtarëve që vinin nga vendet e ndryshme të Lindjes

dhe Perëndimit.

Ishin hebrenjtë ata të cilët shquheshin me aktivitetet e tyre prodhuese dhe tregtare

sepse ata kishin gjetur një mikpritje dhe siguri në trojet shqiptare. Ata erdhën në

Kosovë në numër më të madh në shekullin e 15-të kur u dëbuan nga Spanja dhe

shpejt u integruan duke mësuar gjuhën e popullsisë vendëse shqiptare, por edhe atë

turke dhe serbe.

Hebrenjtë dhe shqiptarët në Kosovë kanë bashkëjetuar në harmoni që nga kohët e

lashta. Komuniteti hebraik në Kosovë përfshiu tregtarë, mjekë dhe zejtarë. Sinagogat

e tyre i mb̀ etuan periudhës osmane, por u shkatërruan nga regjimi komunist.

110

Vol. 2 No. 3

January, 2017

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Tirana-Albania

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Kryeqyteti, Prishtina, dikur kishte pazarin më të famshëm hebraik në këtë rajon.1

Mënyra e të bërit biznes me kalimin e viteve u bë më bashkëkohore dhe

gjithëpërfshirëse. Në ditët e sotme organizimi dhe dukja e një qendre tregtare,

supermarketi apo pike tjetër të shitjes me pakicë në Kosovë,ngjason shumë me ato të

vendeve europiane.

Metodologjia e punimit

Në këtë punim jemibazuar kryesisht në kujtesëntonë, por në shumë raste, për

të qenë më të sigurt dhe më i saktë në ato që kemi shkruar, jemi konsultuar me

bashkëpunëtorë që v̀ në nga qytete të ndryshme të Kosovës. Gjithashtu, për të qenë

më zyrtar jemi mbështetur edhe në disa të dhëna nga interneti, kryesisht nga Ueb

faqet e ndërmarrjeve të cilat i kemi përmendur në këtë punim. Disa të dhëna janë

marrë nga ndërmarrja Passable, pasi i kishim në dispozicion edhe fi zikisht. Shumë

informacione janë përdorur nga faqet zyrtare të prodhuesve vendorë, të distributorëve

dhe të ndërmarrjeve që merren me shitje me pakicë. Duke pasur shumë kontakte të

drejtpërdrejta me pronarët dhe stafi n tjetër të ndërmarrjeve më të rëndësishme,patëm

mundësinë edhe të merrnimshumë informacione të rëndësishme.

Historia e aktiviteteve tregtare dhe distribuimi i produkteve në Kosovë nga

shekulli i 15-të deri në ditët e sotme

Aktiviteti tregtar dhe historia e distribuimit mund të ndahet në katër periudha:

•Periudha nga shekulli i 15-të deri 1945

•Periudha 1945-1989

•Periudha 1989-1999

•Periudha 1999 e këtej.

Në qendrat kryesore ekzistonin disa “Hane” apo bujtina, ku pos që shërbenin për

akomodimin e udhëtarëve, aty mund të bliheshin edhe disa nga produktet bazike, si

kripa, vaji etj.

Një formë e tillë e të bërit tregti dhe më pastaj edhe marrja e emrit të at̀ vendi ishte

Hani i Elezit, i ndërtuar në Grykën e Kaçanikut në gjysmën e parë të shekullit XIX nga

një fshatar nga fshati Begracë, i quajtur Elez Duhani. Atëherë transporti i mallrave

bëhej me karvanë kuajsh e qerresh dhe aty ishte një pikë për pushim dhe për të bërë

tregti. Toponime të asaj periudhe kanë mbetur edhe në disa vende të tjera, si p.sh.

Hani i Dilit në Prishtinë.

Në fi llimet e para pas LuW ës së Dytë Botërore (1945) tregtimi i produkteve kryesisht

bëhej nëpër tregjet publike të qyteteve apo vendbanimeve më të mëdha. Aty kryesisht

tregtoheshin kafshë shtëpiake, produkte bujqësore, si drithëra, pemë dhe perime, si

dhe produkte qumështi. Gjithashtu në këto tregje bëhej edhe shitblerja e produkteve

të ndryshme artizanale, ku përfshiheshin veglat e punës, veshmbathje etj.

Në fi llim ekonomia ishte e qendërsuar dhe bartës iproceseve ishte shteti. Në fi llim

si kompani të para për zhvillimin ekonomik nga sistemi socialist në Kosovë u kr̀ uan

“Trepça”, në fushën e bujqësisë “Agrokosova” dhe në sektorin e ndërtimeve KNI

1 http://www.interfaithkosovo.org/news/367/kosova-dhe-hebrenjte-ndajne-nje-histori-por-edhe-nje-te-

ardhme-te-perbashket/?lang=Al (11.10.2016)