Peisazhi shqiptar i gjysmës së dytë të shekullit të XIX-të

• Author: Agron Mesi
• Position: Lektor në Universitetin Polis, Fakulteti Arkitekturë dhe Dizajn, Tiranë
• Pages: 290-302

290

Vol. 3 No. 1

May, 2017

Balkan Journal of Interdisciplinary Research

IIPCCL Publishing, Graz-Austria

ISSN 2410-759X

Acces online at www.iipccl.org

Peisazhi shqiptar i gjysmës së dytë të shekullit të XIX-të

(nga disa autorë që e trajtuan atë)

MND.Agron Mesi

Lektor në Universitetin Polis, Fakulteti Arkitekturë dhe Dizajn, Tiranë

Abstrakt

Shqipëria nje territor i shtrrirë në juglindje të Europës historikisht ka qënë sa në vëmendje të politikave

të saj, po aq edhe e harruar apo e neglizhuar nga ato. Për rreth 50 vjet regjimi komunist e izoloi atë

nga fqinjët dhe nga bota, ndërkohë që ky pushtet vinte në fuqi pas një sërë ngjarjesh politike rajonale të

gjysmës së parë të shekullit të XX-të, të cilat sa e bënë të njohur Shqipërinë, po aq dhe e diskrimiuan atë.

Fati i Shqipërisë në një farë mase ka qënë gjithmonë i lidhur me kancelaritë europiane dhe interest e tyre,

kryesisht politike mbi këtë territor.

Shkrimi im tenton të informojë mbi interesin që pati për të huajt Shqipëria e shekullit të XIX-të, jo në

sensin politik, por në atë kulturor dhe entologjik, veçanërisht në gjeografi në e peisazhit.

Shumë eksplorues, historianë, etnologë, poetë, piktorë e fotografë europianë vizituan këtë vend, thuajse të

panjohur apo të harruar për ta, në kërkim të emocioneve dhe informacioneve të reja, dukuri kjo e njohur

për shek. XIX-të, si rrjedhojë e atmonsferës së përparimit në përgjithësi, modernizimit teknologjik,

zgjerimit të udhëtimeve tregtare dhe interesit eksporues drejt territoreve të reja të reja. Ky interesim

i disa fi gurave intelektuale europiane të kësaj kohe për Shqipërine, është një fat për historinë tonë,

dokumentimin e saj në shkrime apo shënime udhëtimesh, në shumë piktura e fotografi , të rëndësishmë

këto akoma edhe më shumë, më kalimin e kohërave.

Krij imtarij a me subjekte shqiptare e anglezit Edward Lear, realizuar gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri

mes viteve 1848-1849, janë informacion sa artistik, po aq dhe real dokumentues mbi atmonsferën e

kohës, peizashin rural apo atë të qyteteve, veshjet dhe arkitekturën shqiptare të asaj kohe. Po I kësaj

periudhe përafërsisht, është dhe dokumentimi fotografi k I peisazhit nga Dr.Josef Szeleky, i cili shoqëronte

ekspeditën studimore të Johann Georg van Hahn të vitit 1863 nëpër Shqipëri.

Njëkohësisht kemi mbërritjen e mediumit “magjik” të fotografi së në Shqipëri më 1856 nga italiani Pietro

Marubbi. Ai na dhuroi trashëgiminë e dinastisë Marubi, me nxënësin e tij , shqiptarin Kel Marubi.

Veprat, sa dokumentuese po aq dhe artistike, të këtyre autorëve që përmendëm më sipër, duke i krahasuar,

shpesh plotësojnë, përkojnë e ndërlidhen mes tyre, dhe kështu na ofrojnë dëshmi, vërtetojnë prani, vende

e peisazhe, duke ruajtur materialisht kujtesën e realitetit të asaj kohe deri te ne sot.

Përsëri sot Shqipëria është në interesat europiane dhe më gjerë, por tashmë këto janë politika globale

gjithëpërfshirëse, sa politike dhe ekonomike aq edhe kukturore.

Fjalët kyçe: revolucion, modernitet, eksplorim, egzotik, romantik, atmonsferë, tipollogji, orientale,

kombëtare, vernakolare, arkitekturë, përngjasim, peisazh, fotografi , dokumentim, realitet, histori, fakt.

Hyrje

Shekulli i XVIII-të, për Europën, është shekulli i revolucioneve të mëdha, i zbulimeve

plot aventura dhe i udhëtimeve tregtare, i afi rmimit të parimeve të fi lozofi së racionaliste

dhe iluministe, i përparimit teknollogjik si asnjëherë tjetër më përpara, si parakusht i

Revolucionit Industrial. Vetë ideja e modernitetit u lind në këtë klimë optimizmi dhe

besimi të ripërtërirë në a ësitë njerëzore. Përhapja e shtypit dhe lindja e “opinionit

publik” shfaqen si faktorë të tjerë përcaktues të kulturës së epokës; diskutimet e lira,